მეოცე საუკუნის ფოტოგრაფიის ენციკლოპედია - აგიტპროპი

ტერმინი "აგიტპროპი" მიღებულია ორი სიტყვის: "აგიტაცია" და "პროპაგანდის" შეერთების შედეგად. 1920-1930-იან წლებში  ტერმინი ფართოდ იყო გავრცელებული ცენტრალური ევროპის მემარცხენეთა კულტურულ პრაქიკაში (თეატრი, ლიტერატურა, მხატვრობა, ფოტოგრაფია) და მიზანდ ისახავდა მარქსიზმ-ლენინიზმის იდეოლოგიის პოპულარიზაცია-პროპაგანდას. ამასთან "აგიტპროპი" იყო ხელოვნების ფორმა, სოციალურად ორიენტირებული მასებისკენ, მათი თავიდან განათლებისა და პოლიტიკურად სტიმულირებისაკენ მიმართული. ტერმინი სხვადასხვაგვარად გამოიყენებოდა.  ეს კი დამოკიდებული იყო იმ პოლიტიკურ სიტუაციაზე სადაც ის გამოიყენებოდა. მაგალითად, ოციანი წლების გერმანიაში "აგიტპროპი"-ს კულტურული პრაქტიკა გამნიზნული იყო მასების ასამხედრებლად კომუნისტური რევოლუციის წინააღმდეგ. მეტიც, "აგიტპროპი"-ს ხელოვნების ტონი იყო კრიტიკული და დაპირისპირებული მმართველობის რეჟიმთან. საპირისპიროდ ამისა, საბჭოთა კავშირში კომუნისტური რევოლუცია უკვე მომხდარი იყო. იქ "აგიტპროპს" უკვე შეეძინა ლეგიტიმური ფუნქცია და სამომავლო ეძებდა. პოსტ-რევოლუციური პერიოდის რუსეთში აგიტ-მატარებლები სერავდნენ ქვეყნის პერიფერიებს აჭრელებული პრო-ბოლშევიკური სურათებით. ეს მობილური "აგიტპროპ-იარაღები"  ფართოდ ავრცელებდნენ ახალ იდეოლოგიას. იდეოლოგიას დაშენებულს ვიზუალურ სურათებზე, ყველაზე ეფექტურ და მკაფიო ფორმაზე, რომლის საშუალებითაც მოხდებოდა წერა-კითხვის უცოდინარი მასების მართვა.

გუსტავ კლუშის პოსტერი

ფოტოგრაფია "აგიტპროპი"-ს კულტურაში  სასიცოცხლო როლს თამაშობდა. ის იყო ადვილად გადასატანი, დაუსრულებლად რეპროდუქტიული და რაც მთავარია დოკუმენტის სტატუსს ატარებდა . ფოტო, როგორც ასეთი ან წარმოაჩენდა საბჭოთა ინდუსტრიისა და სოციალიზმის განვითარებას, ან განამტკიცებდა აზრს, რომ კაპიტალიზმმა დასავლეთში "დეგენერაცია" განიცადა.



ალექსანდრ როდჩენკო



სოციალისტურ რუსეთში ყველაზე ინოვაციური "აგიტპროპ" ფოტოგრაფი ავანგარდ-არტისტი ალექსანდრ როდჩენკო იყო. ის კამერის ექსტრემალური კუთხეებით გადაღებული ფოტოებით ცდილობდა მიეღო რევოლუციური საზოგადოების ახალი ხედვა. ოციანი წლების ტექნოლოგიები საშუალებას იძლეოდა ერთ გვეერდზე დაებეჭდათ ფოტოც და ტექსტიც. ჟურნალი "USSR in Construction" რომელიც ოთ ენაზე გამოიცემოდა და გადიოდა საერთაშორისო ასპარეზზე, აქვეყნებდა მთავარ და დიდ კონსტრუქციულ პროექტების ფოტო მასალებს. ამავე პერიოდში, როცა ინდუსტრიალიზაცია დაჩქარებით მიმდინარეობდა, დრამატული ფორმის ელემენტების გამოყენება, როგორებიც იყო კომპოზიციურად განლაგებული დიაგონალები, ახლო კადრები, ფართო კუთხეები იძლეოდა საშუალებას ხალხს ფოტოში დინამიურობა, ენერგია და ინდუსტრიული სიბეჯითე დაენახა. ამ ყველაფერს საბჭოთა კავშირი საზღვარგარეთის დასანახად აკეთებდა. როდჩენკო კი "აგიტპროპის" ნამდვილი გენიოსი იყო.

როდჩენკოს პოსტერები



როდჩენკოს ფოტოები

მსგავსად საბჭოთა კავშირისა, გერმანიაში, ვილლი მუნცენბერგის მასმედიის იმპერია ფოტოგრაფიას, როგორც მთავარ იარაღს, საკუთარი მიზნების აგიტაციისა და პროპაგანდისათვის იყენებდა.

ვილლი მუნცენბერგი

მთავარი იმპულსატორი ჟურნალი"Der Arbeiter-Fotograf"  (The Worker-Photographer) იყო, რომელიც მუნცენბერგის მიერ სპონსორდებოდა. 1926 წელს დაარსებული ეს ჟურნალი იდეაში ისახავდა მოყვარული პროლეტარი ფოტოგრაფების აღზრდასა და განათლებას. ჟურნალს უნდა გამოეზარდა მთელი კლასი ფოტოგრაფების, რომელთაც შემდგომში საკუთარი რევოლუციური მიზნების განსახორციელებლად გამოიყენებდა. მსგავსად ამ ჟურნალისა მუნცენბერგის "Arbeiter Illustrated Zeitung" (Worker's Illustrated Journal) აქვეყნებდა უტოპიურ და ამავდროულად სოციალურად კრიტიკულ ფოტორეპორტაჟებს საყოველთაო პუბლიკის დასაპყრობად.  ამ ჟურნალში ვიზუალურად და პოლიტიკურად თვალშისაცემი ფოტოები პროვოკაციულად იყო წარმოდგენილი მწვავე ტექსტებთან ერთად. მიზანი ამ შემთხვევაშიც იგივე იყო - გაეაქტიურებინა კომუნისტური ცნობიერება.

Der Arbeiter-Fotograf

Der Arbeiter-Fotograf

                                                                                                                                                                        

Arbeiter Illustrated Zeitung

Arbeiter Illustrated Zeitung

1933 წლამდე, ნაციონალური სოციალიზმის დასამარებამდე "Arbeiter Illustrated Zeitung"-ის ბეჭვდამ პიკს მიაღწია და 500 000-იანი ტირაჟით გამოიცემოდა. იმ დროისთვის ის იყო მთელ გერმანიაში რიგით მეორე ყველაზე პოპულარული ილუსტრირებული ჟურნალი. პრაღაში გადაბარგებული ეს ჟურნალი კვლავ განაგრძობდა რევოლუციური მესიჯების წერას 1938 წლამდე, როცა მათი სამკითხველო წრე 12 000-ზე ჩამოვიდა.

ფოტომონტაჟი ან ფოტოების ერთმანეთთან ან ტექსტთან შეერთება პირდაპირ იყო დაკავშირებული "აგიტპროპ"- თან. ფოტომონტაჟის მოჭრა-ჩაწებების ტექნიკით შესაძლებელი ხდებოდა დაეშალათ და შემდეგ თავიდან აეწყოთ თქვენთვის ნაცნობი სამყარო. ძირითადად, ფოტომონტაჟი არღვევდა ტრადიციულ წარმოდგენას სივრცეზე, არღვევადა წესრიგს და შემოქონდა სივრცული არასტაბილურობა რათა შემოეთავაზებინა სოციალური დინამიურობა და ცვლილებები.

Electrification of the Entire Country

ადრეული ხანის სოციალისტური ფოტომონტაჟი, როგორიც იყო გუსტავ კლუშის პოსტერი "Electrification of the Entire Country", რომელიც 1920-იანი წლით თარიღდება, წარმოადგენს აბსტრაქტულ ფორმებს დახატულს კონსტრუქტული ესთეტიურობით. ამავდროულად ავანგარდის სიმბოლოებს ტექნოლოგიურ მოდერნიზაციასთან აკავშირებს .  სტალინის პერიოდის ფოტომონტაჟები გამოირჩევა უფრო მხატვრული კომპოზიციების მკვახე სიცხადით, თუმც მაინც არ კარგავენ პროპაგანდისტულ იდეებს და წინა პლანზე კვლავ გამოკვეთენ დიაგონალებს. ეს ხასიათის ცვლილება ნათლად ჩანს კლუჟის 1930-იანი წლების პოსტერზე "ქალი და მამაკაცი მუშები", სადაც გამოსახულია ხელების წყება, ზემოთ აღმართული, როგორც სიმბოლო ხუთ წლიანი გეგმისა და ამვდროულად ის წარმოადგენს სახვითი ხელოვნების ჟესტსაც გამომხატველს მტკიცე სოლიდარობის.



"ქალი და მამაკაცი მუშები"

იგივე ისტორიულ მომენტში, გერმანელთა პროვოკაციული ფოტომონტაჟი, რომელსაც ჯონ ჰარტფილდი ხელმძღვანელობდა ამშვენებდა  "Arbeiter Illustrated Zeitung" მთავარ გვერდებს და გარეკანს. ამ ფოტომონტაჟების მიზანი იყო  საზოგადოების მზერა მიეპყრო და პოლიტიკურად გაესტიმულირებინა სიტუაცია. მათი მისია იყო გამოემჭღავნებინათ რეალობა გარეგნობის მიღმა, მობილიზაციაში მოეყვანათ სატირის ვიზუალური მანქანა. მაგალითად ჰართფილდის 1932  წლის ფოტომონტაჟში "The Meaning of the Hitler Salute", ჰიტლერის მხარი არ არის აქტიურად აღმართული ზევით, პირიქით უკან არის გადახრილი და მზადაა მიიღოს მილიონები მის უკან მდგარი გიგანტისგან, რომელიც კაპიტალიზმს გამოხატავს. "მილიონები დგას ჩემს უკან" - ამბობს ჰიტლერისეული პროკალამაცია, მაშინ , როცა ფოტო ნათლად გვაჩვენებს ნამდვილ წყაროს , რომლითაც ჰიტლერს ელექტორატი უჭირავს.

"The Meaning of the Hitler Salute"

ფოტოგრაფიაში ცნება "აგიტპროპი" კვლავ აგრძელებს არსებობას მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარშიც და სარეკლამო ხელოვნების მთავარი ტაქტიკა ხდება, რომელიც მისი წინამორბედებისგან იღებს საკვებს.

SABINE Kriebel

თარგმნა გიო ბეჟანიშვილმა